متولیان حوزه علمیه امام خمینی (ره) تاکنون
- حاج ملّا احمد فاضل نراقی (وفات ۱۲۴۵ ه.ق)
حاج ملّا احمد فاضل نراقی از علمای بزرگ نیمه اوّل قرن سیزدهم است که در چهاردهم جمادی الثانی ۱۱۸۵ ه.ق دیده به جهان گشود. وی تحصیلات خود را نخست نزد پدر بزرگوارش حاج ملّا محمّدمهدی نراقی آغاز کرد و سپس در عتبات عالیات از محضر وحید بهبهانی، سیّدمهدی بحرالعلوم، شیخ جعفر کاشف‌الغطا، میرزا مهدی شهرستانی و سیّد علی طباطبایی اقتباس فواید کرد و بهره‌ها برد.
ملّا احمد گذشته از مراتب علمی، نفوذ و قدرت سیاسی نیز داشت و فتحعلی شاه قاجار، مدرسهٔ سلطانی کاشان را برای وی بنیان نهاد و تولیت و تدریس مدرسهٔ مذکور را به او محوّل کرد.
شاگردان نراقی: ۱٫ حاج سیّد محمّدتقی پشت مشهدی (ظاهراً مدرسهٔ محمّدصالح‌بیگ)
۲٫ حاج ملّا احمد نطنزی (ظاهراً مدرسهٔ محمّدصالح‌بیگ) ۳٫ حاج میرزا ابوالقاسم نراقی (ظاهراً مدرسهٔ محمّدصالح‌بیگ) ۴٫ ملّا محمّدعلی آرانی (در نراق) ۵٫ ملّا مهدی آقا بزرگ ۶٫ شیخ مرتضی انصاری ۷٫ حاج ملّا محمّد نراقی ۸٫ شیخ محمّدعلی هزارجزیبی مازندرانی ۹٫ ملّا علی‌مدد ساوجی ۱۰٫ سیّدشفیع جاپلقی بروجردی ۱۱٫ حاج ملّا محمّد کزّازی قمی ۱۲٫ میرزا ابوتراب نطنزی ۱۳٫ ملّا غلامرضا آرانی ۱۴٫ حاج میرزا محمّدنصیر نراقی ۱۵٫ حاج ملّا محمّدجواد نراقی ۱۶٫ شیخ عبدالغفور بن شیخ ابی‌القاسم کاشانی ۱۷٫ میرزا حبیب‌اللّه حسینی نطنزی معروف به میرزا بابا و …
فاضل نراقی تألیفات ارزشمندی در رشته‌های مختلف از خود بر جای گذاشت که معروفترین آنها معراج السّعاده، مستندالشّیعه، مثنوی طاقدیس و خزاین است.
- دیگر آثار وی:
شرح تجریدالاصول (۷ جلد)، اساس الاحکام، مناهج‌الاحکام فی‌الاصول، مفتاح‌الاحکام (مفتاح‌الاصول)، عین‌الاصول، حجّیهالمظنّه، عوائدالایّام، رسائل و مسائل، هدایهالشّیعه، مناسک حج، وسیلهالنجاه، تذکرهالاحباب، خلاصهالمسائل، سیف الامّه و برهان الملّه، حاشیهٔ اُکَرِ ثاو ذوسیوس، شرح محصّل الهیئه، دیوان غزل، رسالهٔ اجازات، رساله در استخاره و…
سرانجام این دانشمند بزرگ در ۲۳ ربیع‌الثّانی سال ۱۲۴۵ ه.ق در سنّ شصت سالگی بدرود زندگی گفت و جنازه‌اش به نجف اشرف حمل و در کنار پدرش ‐ ایوان صغیر حرم حضرت علی} ‐ به خاک سپرده شد.
حاج ملّا احمد در شعر صفایی تخلّص داشت.
فرزندان: هفت دختر و هشت پسر به نامهای: حاج ملّا محمّد، حاج میرزا محمّدنصیر، حاج ملّا محمّدتقی، میرزا ابراهیم، حاج ملّا محمّدجواد، حاج ملّا هاشم، ملّا محمّدعلی و میرزا نصراللّه
دختر بزرگ حاج ملّا احمد فاضل نراقی، همسر حاج ملّا احمد نطنزی بود، که به سال ۱۲۴۷ه.ق درگذشت.
دختر دیگر نراقی «آسیه‌بیگم» نام داشته که در سال ۱۲۲۹ ه.ق به عقد عبدالرّحیم فرزند حاج محمّدرضا تاجر تبریزی که از خاندان سرشناس کاشان بود، درآمده است.[۱]
یکی دیگر از دختران وی همسر سیّدمحسن اردهالی (متولّی آستان مقدّس حضرت سلطانعلی بن امام محمّد باقر[) بوده است.
- حاج ملّا احمد نطنزی کاشانی (وفات ۱۲۵۷ ه.ق)
حاج ملّا احمد فرزند میرزا علینقی[۲] بن مسیح بن محمّدحسین کاشانی که نسبش به حرّ بن یزید ریاحی می‌رسد در اواخر قرن دوازدهم در چیمه‌رود نطنز به دنیا آمد. وی برای تحصیل علوم زمان خود رهسپار اصفهان شد و قریب شانزده سال در آنجا از محضر علمای بزرگ بهره جست. ملّا احمد پس از تکمیل اندوخته‌های علمی، اصفهان را ترک گفت و به کاشان آمد و در این شهر سکونت اختیار کرد و در جلسات درس و بحث ملّا احمد فاضل نراقی شرکت جست و مورد توجّه نراقی واقع گردید به طوری که از نزدیکان و معتمدان او شد. همچنین ملّا احمد دختر فاضل نراقی را به همسری انتخاب کرد و از این همسر که به سال ۱۲۴۷ ه.ق درگذشت، صاحب چهار فرزند گردید به نامهای: میرزا ابوتراب، ملّا عبدالباقی (متوفّی حدود سال ۱۲۹۱ ه.ق)، حاج ملّا محمّدحسن و حاج ملّا محمّدحسین
حاج ملّا احمد از زن دیگرش پسری به نام ملّا محمّدباقر (متوفّی حدود سال ۱۳۱۰ ه.ق) داشته که این فرزند در هنگام فوت پدر خردسال بوده است.
حاج ملّا احمد از علمای بزرگ و مدرّس مدرسهٔ سلطانی کاشان در روزگار فتحعلی شاه و محمّدشاه قاجار بود و به «قاضی» شهرت داشت.[۳] وی در نیمه دوم سال ۱۲۵۷ ه.ق در کاشان بدرود زندگی گفت و پیکرش را به نجف اشرف حمل و در آنجا به خاک سپردند.
شاگردان وی:
- ۱٫ میرزا ابوتراب نطنزی ۲٫ حاج ملّا محمّدحسن نطنزی ۳٫ حاج ملّا محمّدحسین نطنزی و …
- حاج ملّا محمّد نراقی (وفات ۱۲۹۷ ه.ق)
حاج ملّا محمّد نراقی ملقّب به عبدالصّاحب (متولّد پنجم صفر ۱۲۱۵ ه.ق) از علمای بزرگ قرن سیزدهم است که از محضر پدرش حاج ملّا احمد فاضل نراقی کسب فیض کرده و از او اجازه داشته است.
حاج ملّا محمّد، داماد میرزا ابوالقاسم قمی (متوفّی ۱۲۳۱ ه.ق) بوده و از دختر میرزای قمی صاحب پنج پسر شده به نامهای: حاج میرزا جلال‌الدّین علی (۱۲۸۸ ـ ۱۲۴۱ ه.ق)، حاج میرزا فخرالدّین (وفات ۱۳۲۵ ه.ق)، حاج میرزا ابوالقاسم نجم‌الدّین (۱۳۱۹ ـ ۱۲۵۲ ه.ق)، حاج میرزا صدرالدّین احمد (۱۳۱۵ ـ ۱۲۵۸ ه.ق)، حاج میرزا محمّدحسین (متوفّی ۱۳۱۱ ه.ق)[۴]
آثار وی: ۱‐مشارق الاحکام (چاپ شده) ۲‐مراصد در اصول ۳‐انوار التّوحید در حکمت الهی (چاپ شده) ۴‐تبصرهالمؤمنین (رساله عملیّه ـ سال طبع ۱۲۸۱ ه.ق) ۵‐شرح حدیث رأس الجالوت (چاپ شده) ۶‐ مناسک حج و …
حاج ملّا محمّد در شعر «صاحب» تخلّص داشت و «مثنوی صاحب» اثر اوست که به طبع رسیده است. این مثنوی با این بیت آغاز می‌شود:
| ای رفیقان همرهان با وفا | شبروان وادی ملک فنا |
حاج ملّا محمّد نراقی حاکم شرع کاشان و متولّی و مدرّس مدرسهٔ سلطانی بود و به حجّهالاسلام شهرت داشت.
شاگردان وی: فرزندانش، سیّدمحمّدحسین امام، سیّدمحمّدحسن امام، آیت‌اللّه سیّدمحمّد علوی بروجردی و …
وی در ۲۳ محرّم ۱۲۹۷ بدرود زندگی گفت و جنازه‌اش به نجف اشرف حمل و در آنجا دفن شد.
شیخ عبدالغفور بن شیخ ابی‌القاسم کاشانی (متوفّی ۱۳۲۱ ه.ق) در حاشیهٔ رونوشت وقف‌نامهٔ دوم مدرسهٔ سلطانی، تولیت مدرسه را پس از فوت ملّا محمّد نراقی، از آن میرزا نصراللّه بن احمد نراقی دانسته و چنین نوشته است:
«بسم اللّه تعالی ـ به مقتضای این عبارت مرقومه در متن امر تولیت مفوّض است بعد از وفات بندگان خلدآشیان آقای حاجی‌ملّا محمّد نوّراللّه مضجعه به جناب شرایع اَیاب حقایق و معارف آداب آقای میرزا نصراللّه ـ دام فضله‌العالی ـ چنان که فردوسی مکان طایر روضات جنان آقای حاجی ملّا میرزا محمّد ـ رحمهاللّه ـ در باب تدریس در صدر ورقه قلمی فرموده‌اند: چون جناب آقای میرزا نصراللّه خلف خلد آشیان جنّت مکان فردوس مأوای متولّی معظّم الیه ـ نوّراللّه مرقده ـ بلافصل انحصار به ایشان دارد و متقضای عبارت مذکورهٔ متن این است که با وجود طبقهٔ اولی طبقهٔ ثانیه را مدخلیتی در باب تولیت نیست و این عبارت ظهور در ما سطر دارد، لهذا امر با ایشان است در باب تولیت، حرّرها فی ۲ صفر المظفّر من شهور سنهٔ ۱۲۹۷ (مهر) عبدالغفور بن ابی‌القاسم»
لازم به ذکر است که میرزا نصراللّه نتوانسته متولّی مدرسه شود.
- میرزا ابوتراب نطنزی کاشانی (وفات ۱۲۶۲ ه.ق)
میرزا ابوتراب فرزند حاج ملّا احمد نطنزی، در ۲۲ شعبان ۱۲۲۱ ه.ق در کاشان دیده به جهان هستی گشود. تحصیلاتش بنا به نوشتهٔ ملّا حبیب‌اللّه شریف در لباب‌الالقاب[۵] که ترجمهٔ آن را میرزا محمّدعلی معلّم حبیب‌آبادی در مکارم الآثار آورده، چنین است:
«…نخست در نزد پدر خود و جدّ مادریش حاج ملّا احمد [فاضل نراقی] درس خوانده و علوم عقلیه را از شیخ عبدالرّزاق کاشی و هیئت و نجوم و زیج و اسطرلاب و علوم ریاضیّه را از میرزا مهدی منجّم فرا گرفت و کتاب تورات و انجیل را برِ اهل کتاب قرائت کرد و در طبّ و طلسمات و نیرنجات و رمل و تکسیر و سایر علوم غریبه مهارتی به هم رسانید…. و او روایت می‌کند از چند نفر: اوّل مرحوم حاجی ملّا مهدی نراقی ثانی… دویم مرحوم ملّا قاسم نراقی که عالمی فقیه و فاضلی فحل بوده و زیاده بر صد سال عمر کرده….»[۶]
میرزا ابوتراب از علمای بزرگ قرن سیزدهم و مدرّس مدرسهٔ سلطانی کاشان بود که منزل وی در این شهر پایگاهی علمی برای طالبان علم به حساب می‌آمد.
شاگردان: ۱٫ حاج ملّا محمّدحسن نطنزی ۲٫ حاج ملّا محمّدحسین نطنزی و …
آثار او عبارت است از:
۱ ـ شرح بر کتاب «الدّروس» شهید اوّل ۲ ـ مراصد الاصول فی اصاله البرائه و الاستصحاب
۳ ـ رساله در شهرت ۴ـ رساله در دفع ضرر ۵ ـ رساله در قاعده الوفاء بالعقود ۶ ـ حاشیه بر مفتاح‌الاصول فاضل نراقی ۷ ـ رساله در تنزیه‌الامامیّه ۸ ـ رساله در نحو ۹ ـ رساله در طب
۱۰ ـ شرح بر مقالهٔ عاشرهٔ اصول اقلیدس ۱۱ ـ رساله مهدویّه در ردّ صوفیّه ۱۲ ـ شرح بر دیباچهٔ قاموس ۱۳ ـ رساله در متفرّقات ۱۴ ـ رساله در اوزان عرب ۱۵ ـ رساله در معرفت وتر ثلث قوس معلومه‌الوتر ۱۶ ـ مثنوی در عقل و عشق و معراج پیغمبر , [۷] ۱۷ ـ حاشیه بر چند صفحهٔ جامع‌المقاصد فی شرح القواعد محقّق ثانی
از فعّالیّتهای دیگر میرزا ابوتراب، استنساخ بعضی کتابها برای کتابخانهٔ خود می‌باشد. میرزا ابوتراب در روزگار جوانی به تاریخ شوّال ۱۲۶۲ ه.ق بدرود زندگی گفت و پیکرش به نجف اشرف حمل و در وادی‌السّلام نزدیک مزار هود و صالح[ به خاک سپرده شد.
حاج میرزا محمّد فرزند میرزا ابوتراب، نیز از علمای بزرگ روزگار خود بوده است.
در المآثر و الآثار آمده است:
«میرزا ابوتراب کاشانی، مدرّس مدرسهٔ خاقان مغفور که در شهر کاشان ساخته‌اند. در فنون معقول و ریاضیّات استاد مسلّم بود، رحمهاللّه علیه.»[۸]
میرزا عبدالباقی فیضی (وفات ۱۲۶۶ ه.ق)
میرزا عبدالباقی فیضی فرزند صدرالدّین محمّد بن ابی‌تراب و از نوادگان ملّا محسن فیض کاشانی است که در سال ۱۲۰۶ ه.ق به دنیا آمد و در سال ۱۲۶۶ ه.ق درگذشت و در کاشان به خاک سپرده شد.
میرزا عبدالباقی گذشته از علوم شرعی در ریاضی و نجوم نیز صاحب‌نظر بوده و استخراج تقویم سال ۱۲۴۷ ه.ق شاهد این مدّعاست.
لباب‌الالقاب[۹]:
«المیرزا عبدالباقی الفیضی، کان عالماً فاضلاً جامعاً للمعقول و المنقول»
مقدّمهٔ دیوان فیض[۱۰]:
«… حاج ملّا عبدالباقی بن صدرالدّین محمّد فیضی، شیخ‌الاسلام کاشان و مدرّس مدرسهٔ فتحعلی‌شاه در کاشان …»[۱۱]
- حاج میرزا محمّدنصیر نراقی (وفات ۱۲۷۳ ه.ق)
حاج میرزا محمّدنصیر نراقی فرزند حاج ملّا احمد فاضل نراقی به سال ۱۲۱۹ ه.ق در کاشان به دنیا آمد. وی گذشته از علوم شرعی در ریاضی نیز صاحب نظر بود.
میرزا محمّدنصیر از شاگردان پدرش و شیخ محمّدحسن صاحب جواهر و مجاز از صاحب جواهر است. وی مدرّس مدرسهٔ سلطانی بود.
آثار میرزا محمّدنصیر:
۱ ـ مجمع‌الشّتات فی شرح الروایات
۲ ـ منهاج‌الامّه فی شرح الرّوضه البهیّه (شرح شرح لمعه)[۱۲]
در لباب‌الالقاب آمده است:
«الحاج المیرزا محمّدنصیر النّراقی‌الکاشانی نجل الفاضل‌النّراقی، کان من تلامذه صاحب‌الجواهر و مجازا عنه و فقیها حافظا متتبّعا جامعا للعلوم‌الشّرعیه و الرّیاضیه، عادلاً صالحاً زاهداً و له شرح مبسوط علی شرح‌اللمعه، ولد فی سنه ۱۲۱۹ و توفّی فی سنه ۱۲۷۳»[۱۳]
پسران وی: میرزا عبدالوهّاب، میرزا حسین و میرزا محمّدعلی
- میرزا عبداللّه فیضی (قرن سیزدهم)
ملّا حبیب‌اللّه شریف در لباب‌الالقاب می‌نویسد:[۱۴]
«المیرزا عبداللّه الفیضی و کان عالماً، فاضلاً، مدرّساً فی المدرسه السلطانیّه فی کاشان.»
- ملّا عبداللّه تبریزی (قرن سیزدهم)
در لباب‌الالقاب آمده است:[۱۵]
«الملّا عبداللّه التبریزی المعروف بالترک، کان عالماً فاضلاً فقیهاً اصولیاً حکیماً ادیباً صالحاً ورعاً زاهداً منقطعاً تارکاً للدنیا و ریاستها و قد لقیته فی اوائل الشباب و هو ساکن فی المدرسه السلطانیّه و کان یدرس فیها الفقه و الاصول و الحکمه و یحضر فی درسه جمله من الفضلاء توفّی فی سنه… وله حواش غیر مدوّنه علی شرح اللمعه وقد جمعتها فی کتاب علیحده وسمیتها بمجمع الحواشی ولم یکن له خادم یخدمه بل کان یخدم نفسه طیّب اللّه رمسه.»
- حاج ملّا محمّدحسن نطنزی کاشانی (وفات ۱۳۰۲ ه.ق)
حاج ملّا محمّد حسن نطنزی کاشانی فرزند حاج ملّا احمد نطنزی و نوهٔ دختری حاج ملّا احمد فاضل نراقی، در سال ۱۲۳۲ ه.ق در کاشان دیده به جهان گشود. وی تحصیلات خود را در کاشان نزد پدر و برادرش میرزا ابوتراب و حاج سیّد محمّدتقی پشت‌مشهدی و دیگر استادانی که بیشتر تربیت‌یافتگان فاضل نراقی بودند، در مدرسهٔ سلطانی و بیرون از آن آغاز کرد و فقه و اصول و فلسفه و حکمت و دیگر علوم متداول زمان خود را آموخت و به اخذ درجهٔ اجتهاد نایل آمد.
وی در روز یکشنبه ۱۵ ربیع‌الثّانی سال ۱۳۰۲ ه.ق برابر با بهمن ۱۲۶۳ ه.ش در کاشان بدرود زندگی گفت و در نزدیکی منزلش در بقعهٔ خواجه تاج‌الدّین جنب مسجد آقابزرگ مدفون گردید.
حاج ملّا محمّدحسن، مدرّس مدرسهٔ سلطانی بود و از جمله شاگردان وی می‌توان به آخوند ملّا محمّد جوشقانی کاشانی و میرزا محمّدتقی طبیب کاشانی اشاره کرد.
آثار: ۱ ـ دیوان اشعار (۴۰۰۰ بیت) ۲ ـ چاپ کتاب شرح فصوص‌الحکم قیصری به سال ۱۲۹۹ ه.ق ۳ ـ تلخیص مرصاد العباد فی کشف سرّ الایجاد ۴ ـ شرح حدیث رأس الجالوت
- حاج ملّا محمّدحسین نطنزی کاشانی (وفات ۱۳۲۲ ه.ق)
حاج ملّا محمّدحسین فرزند حاج ملّا احمد نطنزی در سال ۱۲۳۵ ه.ق در کاشان دیده به جهان هستی گشود. وی تحصیلات خود را نزد پدر و برادرش میرزا ابوتراب و حاج سیّد محمّدتقی پشت مشهدی و دیگر بزرگانی که بیشتر آنان شاگردان جدّ مادریش حاج ملّا احمد فاضل نراقی بودند، در مدرسهٔ سلطانی کاشان و خارج از آن به پایان رسانید.[۱۶]
حاج ملّا محمّدحسین از علما و مراجع بزرگ عصر قاجار و حاکم شرع کاشان[۱۷] و مدرّس مدرسهٔ سلطانی[۱۸] بود و به حجّه الاسلام شهرت داشت.
وی در ۲۲ ربیع‌الثانی سال ۱۳۲۲ ه.ق در اثر بیماری وبا در گذشت و آرامگاهش مقابل بقعهٔ ملّا محسن فیض قرار دارد.
آثار به جای ماندهٔ او بدین قرار است:
۱ ـ حاشیه بر تهذیب شیخ بهایی در نحو ۲ ـ الفوائد در نحو[۱۹]
۳ ـ شرح و ترجمهٔ مقالهٔ عاشرهٔ اصول اقلیدس در هندسه به فارسی[۲۰]
۴ ـ رساله عملیّه در احکام فقه (چاپ اوّل ۱۲۹۹ ه.ق ـ چاپ دوم ۱۳۱۳ ه.ق)
در کتاب المآثر و الآثار آمده است:
«حاج مولی محمّدحسین مجتهد کاشانی ملقّب به حجّهالاسلام که در فقاهت و ریاضیّات ید طولی دارد.»[۲۱]
آیت‌اللّه محمّد غروی کاشانی (متوفّی ۱۳۵۷ ه.ش) فرزند حاج ملّا محمّدحسین است.
- شاگردان حاج ملّا محمّدحسین:
- ۱٫ ملّا محمّد جوشقانی معروف به آخوند کاشی ۲٫ میرزا محمّد نطنزی ۳٫ آیت‌اللّه سیّد محمّدحسین رضوی ۴٫ آیت‌اللّه میر سیّدنظام‌الدّین آل‌یاسین ۵٫ آیت‌اللّه سیّدفخرالدّین امامت
۶٫ شیخ یحیی کاشانی ۷٫ آیت‌اللّه شیخ محمّد سلیمانی ۸٫ سیّد احمد وثوقی معروف به ثقهالاسلام ۹٫ ملّا محمّدباقر نطنزی ۱۰٫ حاج میرزا عبدالعلی نطنزی (صدرالعلماء) و …
- حاج میرزا فخرالدّین نراقی (وفات ۱۳۲۵ ه.ق)
محمّدمهدی معروف به حاج میرزا فخرالدّین نراقی فرزند حاج ملّا محمّد بن احمد، از علمای بزرگ اواخر قرن سیزدهم و ربع اوّل قرن چهاردهم هجری است که از محضر پدرش و دیگر علما کسب فیض کرده است.
حاج میرزا فخرالدّین، متولّی و مدّرس مدرسهٔ سلطانی کاشان بود. وی در ۲۵ شوّال ۱۳۲۵ ه.ق درگذشت و در مزار شیخان قم، جنب قبر میرزای قمی (جدّ مادریش) به خاک سپرده شد.
- آثار او:
۱‐ شرح بر تمامی متن قواعدالاحکام علّامهٔ حلّی ۲‐فریدهالاحکام (منظومه در فقه، که به طبع رسیده) ۳‐منهج‌الرّشاد (رساله عملیّه ـ سال چاپ ۱۳۱۳ ه.ق)
در المآثر و الآثار آمده است:
«میرزا فخرالدّین کاشانی، در میان سلسلهٔ اولاد حاج مولی احمد بن مولی محمّدمهدی بن ابی‌ذر نراقی ـ رضوان اللّه علیهم ـ ریاست تامّه دارد.»[۲۲]
مختصر جغرافیای کاشان:[۲۳]
«حاج میرزا فخرالدّین مجتهد… ابن مرحوم حاج ملّا محمّد مجتهد، از علمای با نفوذ دورهٔ ناصرالدّین شاه [و مظفرالدّین شاه] بود. قریب به هفتاد سال[۲۴] از عمرش گذشت….»
پسران وی: حاج میرزا نظام‌الدّین (وفات ۱۳۲۷ ه.ق)، حاج میرزا شهاب‌الدّین (۱۳۵۰ ـ ۱۲۸۵ ه.ق) و میرزا ابوتراب (متوفّی ۱۳۶۲ ه.ق)
شاگردان:
حضرات آیات: ۱٫ ملّا عبدالرّسول مدنی ۲٫ حاج میرزا شهاب‌الدّین نراقی ۳٫ سیّدمحمّدحسین رضوی ۴٫ سیّدفخرالدّین امامت ۵٫ حاج شیخ جعفر الهی نراقی ۶٫ حاج ملّا ابوالقاسم شریعت نیاسری معروف به حاج آخوند ۷٫ ملّا محمود فاضل بیدگلی
- ۸٫ علی‌محمّد ادیب بیضایی آرانی (شاعر) و …
- حاج میرزا نظام‌الدّین نراقی (وفات ۱۳۲۷ ه.ق)
حاج میرزا نظام‌الدّین نراقی فرزند حاج میرزا فخرالدّین و از علمای این خاندان بود و بعد از فوت پدر متولّی مدرسه شد.[۲۵]
- حاج میرزا شهاب‌الدّین نراقی (وفات ۱۳۵۰ ه.ق)
حاج میرزا شهاب‌الدّین نراقی فرزند حاج میرزا فخرالدّین بن حاج ملّا محمّد نراقی، در سال ۱۲۸۵ ه.ق در کاشان چشم به جهان گشود.
مقدّمات و سطوح را نزد پدرش حاج میرزا فخرالدّین نراقی و ملّا حبیب‌اللّه شریف و دیگران به پایان رسانید. سپس به نجف اشرف عزیمت کرد و در آنجا از محضر آخوند ملّا محمّدکاظم خراسانی و حاج سیّد مصطفی کاشانی[۲۶] و حاج میرزا عبداللّه مازندرانی بهره‌ها برد و در سال ۱۳۲۸ ه.ق پس از نایل شدن به درجهٔ اجتهاد و سه سال بعد از فوت پدرش به کاشان بازگشت و تولیت مدرسهٔ سلطانی کاشان را به عهده گرفت.
وی در تشکیل حوزهٔ علمیّهٔ قم با آیت‌اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی همکاری داشت. و به علّت کثرت طلّاب در قم عدّه‌ای را به همراهی آقا مهدی فاضل[۲۷] ‐برادرزادهٔ وی‐ جهت شرکت در حوزهٔ علمیّهٔ کاشان به کاشان اعزام داشتند.
حاج میرزا شهاب‌الدّین در عصر جمعه ۲۶ شوّال ۱۳۵۰ مطابق با ۱۳ اسفند ۱۳۱۰ در سنّ ۶۵ سالگی بدرود زندگی گفت. و در کاشان تعطیل عمومی اعلام گردید؛ پیکرش را با تجلیل فراوان حمل به قم کرده در جوار مرقد مطهّر حضرت معصومه { به خاک سپردند.[۲۸]
کتاب «البدائیه فی مسئله البداء» اثر اوست.
- حاج میرزا عبدالعلی نطنزی کاشانی ملقّب به صدرالعلماء (وفات ۱۳۰۴ ه.ش)
حاج میرزا عبدالعلی صدرالعلماء فرزند ملّا عبدالباقی و نوهٔ حاج ملّا احمد نطنزی، در حدود سال ۱۲۲۵ ه.ش در کاشان دیده به جهان گشود. وی تحصیلات خود را نزد پدر و عمویش حاج ملّا محمّدحسین نطنزی و دیگران به پایان برد.
حاج صدرالعلماء از فعّالان نهضت تنباکو به رهبری میرزای شیرازی بود و همچنین در نهضت مشروطیت از یاران شهید شیخ فضل‌اللّه نوری ‐مدافع مشروطهٔ مشروعه‐ بود.
وی از علمای کاشان در نیمهٔ اوّل قرن چهاردهم هجری قمری است که به تاریخ آذرماه ۱۳۰۴ ه.ش در تهران درگذشت و در مزار شیخان قم به خاک سپرده شد.
وکالت‌نامهٔ حاج صدرالعلماء از حاج میرزا محمّد نطنزی (متوفّی ۱۳۲۷ ه.ق) برای تدریس در مدرسه:
چون بر حسب جعل و قرارداد خاقان مغفور، البسه‌اللّه حلل‌النّور، منصب تدریس نقلی مدرسهٔ خاقانیهٔ دارالمؤمنین کاشان با جد و والد و اعمام این اضعف عباد اللّه بوده و بالفعل بر حسب ارث و استحقاق و استعداد حقّ این احقر و اضعف عباداللّه است و این اوقات مزاجم از حدّ اعتدال منحرف شده…این که امر مسطور در عهدهٔ تعویق نماند بر حسب استعداد و اهلیّت و استحقاق و قابلیّت و مراتب فضلیت جناب مستطاب شریعتماب قدوه الفضلاء الاطیاب الحاج میرزا عبدالعلی صدرالعلمای کاشانی عم زادهٔ این احقر وکیل مقرّر تدریس مدرسهٔ مذکوره هستند که به شغل مذکور مشغول و به تربیت طلّاب و به وظایف آن اشتغال ورزند. فی ربیع الثانی ۱۳۲۶[۲۹] [مهر: الراجی محمّد بن ابی‌تراب]
- حاج شیخ جعفر الهی نراقی (وفات ۱۳۷۰ ه.ق)
حاج شیخ جعفر الهی نراقی فرزند حاج میرزا صدرالدّین احمد و نوهٔ حاج ملّا محمّد نراقی است که در نزد پدر و عمویش حاج میرزا فخرالدّین و ملّا حبیب‌اللّه شریف تحصیل کرده و سپس رهسپار نجف اشرف شده و در آنجا تحصیلات خود را ادامه داد.
آیت‌اللّه حاج شیخ جعفر الهی بعد از فوت حاج میرزا شهاب‌الدّین نراقی، تولیت مدرسه را به عهده داشت، هر چند که چند سالی مدرسه در اختیار ادارهٔ فرهنگ بود و طلبه‌ای در مدرسه نبود.
وی در عصر یکشنبه ۵ اسفند ۱۳۲۹ ه.ش درگذشت.
آیت‌اللّه میرسیّد علی یثربی کاشانی (۱۳۱۱ ـ ۱۳۷۹ ه.ق) داماد حاج شیخ جعفر الهی بوده است.
- حجّهالاسلام حاج شیخ احمد الهی نراقی (وفات ۱۳۵۷ ه.ش)
حاج شیخ احمد فرزند حاج شیخ جعفر الهی نراقی و متولّی مدرسهٔ سلطانی بود.
وی از شاگردان آیت‌اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری و آیت‌اللّه میر سیّدعلی یثربی بوده است.[۳۰]
- آیت‌اللّه حاج شیخ جعفر صبوری (وفات ۱۳۸۲ ه.ش)
آیت‌اللّه حاج شیخ جعفر صبوری در سال ۱۲۹۰ شمسی در قم به دنیا آمد.
استادان: آیت‌اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت‌اللّه حاج سیّدصدرالدّین صدر، آیت‌اللّه حاج سیّدمحمّدتقی خوانساری، آیت‌اللّه بروجردی و …
آثار: ۱‐خبرهای غیبی قرآن مجید ۲‐منظومهٔ سلک‌الدرر فی نظم‌الاثر ۳‐الدرر البهیه فی ترجمهالوصیه امیرالمؤمنین} ۴‐قبسی از ولایت ۵‐پیرامون رسالهٔ روحانیّت در شیعه
۶‐ترجمهٔ دعای صباح ۷‐اخلاق جعفری ۸‐رسالهٔ فقهیه پیرامون ربا و قرض
۹‐طرائف‌الجعفریه ۱۰‐دروس فی امثال القرآن
وی به درخواست آیت‌اللّه خالصی‌زاده در ربیع‌الاوّل ۱۳۶۳ ه.ق از قم به کاشان آمد و ابتدا در مسجد گذر باباولی به اقامهٔ نماز جماعت و تدریس پرداخت. سپس به درخواست طلّاب به مدرسهٔ سلطانی رفت و در آنجا مشغول تدریس شد و به این حوزه رونقی دوباره بخشید.
از دیگر خدمات وی می‌توان به تأسیس کتابخانهٔ جعفری در کاشان اشاره کرد.
آیت‌اللّه صبوری سال‌ها در کاشان به وظایف روحانیّت و ارشاد خلق مشغول بود تا سرانجام در روز یکشنبه ۱۲ بهمن ۱۳۸۲ مصادف با روز عرفه بدرود زندگی گفت و در مزار فیض به خاک سپرده شد.[۳۱]
- آیت‌اللّه حاج سیّدحسین مناقب (وفات ۱۳۷۷ ه.ش)
آیت‌اللّه حاج سیّد حسین مناقب فرزند حاج سیّد محمّد مناقب در سال ۱۳۰۹ ه.ش در کاشان دیده به جهان گشود، وی پس از تحصیلات مقدّماتی از جلسات درس آیات عظام: سیّد محمّدحسین رضوی، سیّد حسین بروجردی، امام خمینی و سیّد محمّدرضا گلپایگانی کسب فیض کرد و همچنین از محضر آیت‌اللّه شیخ جعفر صبوری بهره‌مند شد. وی حدود چهل سال مدرّس مدرسه بود و شاگردان زیادی را تربیت نمود.
- آیت‌اللّه حاج سیّد اسداللّه خراسانی (وفات ۱۳۸۹ ه.ش)
آیت‌اللّه حاج سیّد اسداللّه خراسانی در سال ۱۳۱۱ شمسی در خانواده‌ای مذهبی دیده به جهان گشود. پدرش حاج آقا سیّدمهدی خراسانی در تدیّن و قناعت بنام بود و مادرش فرزند حجّت‌الاسلام میرزا احمد علم‌الهدی، از زنان مؤمنه و قاری قرآن بود.
آیت‌اللّه خراسانی از اوان کودکی با رفتارهای اخلاقی خویش توجّه همگان را به خود معطوف ساخت. او هنوز به بلوغ نرسیده بود که جدّ مادریش میرزا احمد علم‌الهدی دربارهٔ او گفت: «اگر بلوغ شرط امام جماعت نبود من به سیّداسداللّه اقتدا می‌کردم.»
وی پس از اتمام مقدّمات راهی قم شد و در درس فقه امام خمینی و درس اصول آیت‌اللّه محقّق داماد حضور یافت و در اوایل دههٔ پنجاه به پیشنهاد آیت‌اللّه سیّدمحمّدحسین رضوی و دعوت مردم دروازه فین به کاشان مراجعت نمود.
در حوزه‌های علمیه به عنوان استاد قرآن، اخلاق، نهج‌البلاغه و احکام، تشنگان معارف دینی جرعه‌نوش دریای معرفت ایشان بودند.
از دیگر خدمات آیت‌اللّه خراسانی می‌توان به تأسیس مؤسّسهٔ خیریهٔ ولی عصرأ اشاره کرد.
آیت‌اللّه خراسانی در آبان‌ماه ۱۳۸۹ ‐پس از ده سال که دچار سکتهٔ مغزی شده بود‐ چشم از جهان فرو بست و در صحن آرامگاه ملّا محسن فیض به خاک سپرده شد.[۳۲]
- آیت‌اللّه حاج شیخ حسن شریعتی
اکنون تولیت مدرسه با آیت‌اللّه حاج شیخ حسن شریعتی از نوادگان دختری حاج ملّا احمد فاضل‌نراقی است.
وی از نمایندگان مجلس خبرگان رهبری از استان اصفهان و از مدرّسان حوزهٔ علمیهٔ قم است.[۳۳]
[۱] از مجموعهٔ اسناد افشین عاطفی
میرزا علینقی از خانواده‌های عرب ساکن پشت مشهد کاشان بود که به چیمه‌رود نطنز رفت. وی در ربیع‌الثانی ۱۲۰۲ ه.ق درگذشت و در قبرستان عبدالقدّوس چیمه به خاک سپرده شد.
[۳] ملّا احمد نطنزی در سال ۱۲۱۸ ه.ق با تأیید فتحعلی‌شاه، قاضی نطنز شده است. (بزرگان کاشان، ج۲، صص۳۶‐۳۷) از دیگر فعّالیت‌های حاج ملّا احمد نطنزی می‌توان به نظارت موقوفات حاج سیّدمرتضی قصبه‌ای در نطنز اشاره کرد. (میراث فرهنگی نطنز، ج۱، ص۲۱۱)
ملّا محمّد از همسر دیگرش پسری به نام میرزا غلامرضا داشته است. ـ تاریخ کاشان، ص ۲۸۴
صص ۱۰۹‐۱۱۱
مکارم الآثار، ج ۳ ص ۷۱۷
این مثنوی به تصحیح حسن عاطفی به چاپ رسیده است. دیوان عبدعلیشاه، صص ۲۲۷‐۲۴۶
ج اوّل ص ۲۱۱
[۹] ص۱۰۵
[۱۰] ج اوّل، ص۹۳
[۱۱] «فرمانی از فتحعلی‌شاه در نزد نگارنده موجود است که حکم مدرّسی مدرس ضلع شرقی مدرسهٔ سلطانی کاشان (مدرسهٔ نوبنیاد فتحعلی‌شاه قاجار) به نام شیخ‌الاسلام حاج ملّا عبدالباقی فیضی صادر شده است.» به نقل از پیوست جُنگ ملّا صدرا به قلم مصطفی فیضی، ص۴۱۳
این دو اثر در کتابخانهٔ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. (شرح احوال و آثار… صص ۴۰۴‐۴۰۵)
ص ۱۰۳
ص ۱۰۵
ص ۸۹
طرایق‌الحقایق، ج ۳ ص ۴۰۴
توضیح آن که امر قضا و حاکمیّت شرع کاشان بعد از وفات دایی‌اش حاج ملّا محمّد نراقی (متوفّی محرّم ۱۲۹۷) بر او مقرّر گردید.
تنظیم امور موقوفهٔ مدرسهٔ سلطانی را نیز به عهده داشته است.
ملّا محمّدحسین این دو رسالهٔ کوچک را در سالهای نخستین تحصیل نوشته است. (ملکی مؤلّف)
این اثر با همّت خانم دکتر وحیدهٔ غروی کاشانی و به کوشش محمود اخوان مهدوی در سال ۱۳۸۷ به چاپ رسید.
ج اوّل، ص ۲۱۵
ج اوّل، ص ۲۱۵
ص ۳۶
با توجّه به تاریخ تولّد برادرانش این مطلب صحیح نیست و در سفرنامهٔ اوژن اوبن (ایران امروز) سنّش هشتاد و شش سال آمده که آن هم نادرست است. شاید هشتاد و شش تغییر یافتهٔ هفتاد و شش باشد.
[۲۵] مجموعهٔ اسناد کتابخانهٔ افشین عاطفی، دفتر اوّل، سند ۱۵۳، نامهٔ طلّاب مدرسهٔ سلطانیه به اعضای انجمن شریعت کاشان
[۲۶] تاریخ اجازه از حاج سیّد مصطفی کاشانی، ربیع‌الثّانی ۱۳۲۸ ه.ق
[۲۷] آقا مهدی فاضل نراقی (۱۳۲۲‐۱۳۶۳ ه.ق) فرزند میرزا ابوتراب و از علمای این خاندان بوده است.
[۲۸] کشکول امامت، ج ۳، صص ۱۱۱‐۱۱۲ با تلخیص
در حاشیهٔ سند: «مرحوم آقای حاج میرزا محمّد نطنزی» آمده است.
[۳۰] شرح احوال و آثار ملّا مهدی نراقی و ملّا احمد نراقی و خاندان ایشان، ص۴۴۷
[۳۱] الطّرائف‌الجعفریّه ‐ مجلّهٔ حوزه، شمارهٔ ۸۴
[۳۲] نیاز زمانه (زندگینامهٔ آیت‌اللّه خراسانی) ‐ آشنای همه (مروری بر زندگی مرحوم آیت‌اللّه حاج سیّداسداللّه خراسانی)، تألیف دکتر حمیدرضا فهیمی‌تبار
دربارهٔ ایشان نگاه کنید به: مرزبان شریعت (گزیده‌ای از زندگانی آیت‌اللّه شریعتی)، ناصر باقری بیدهندی ‐ علما و دانشمندان کاشان، حسن سپهری، صص ۲۶۸‐۲۶۹
برگرفته شده از کتاب “همنوا با قدّوسیان” نویسنده افشین عاطفی
با تشکر از سایت خوب و تشکر از آقای افشین عاطفی که مطالب سودمندی درباره این مدرسه نگاشتهاند.